Online criminelen zijn slim en meedogenloos: ‘Senioren moeten wantrouwiger zijn’

NIEUWEGEIN • Het aantal gevallen van online oplichting neemt in Nieuwegein sterk toe, vooral onder senioren. In de leeftijdscategorie 50-80 jaar is er een stijging van 61 procent. Lang niet alle gedupeerden doen aangifte. De politie adviseert met name de senioren alert te zijn om zo aan de voorkant ellende te voorkomen.

Het is natuurlijk ook zo dat steeds meer senioren online gaan, waardoor de kans dat er iets misgaat stijgt, vertelt Peter van Maanen, als expert digitale veiligheid in dienst van de politie Lekpoort, waar Nieuwegein onder valt. Hij werkt nauw samen met wijkagent Gert van Jaarsveld die de digitale vlucht signaleert. Toen hij begon waren er nog geen mobieltjes, nu draait steeds meer om het schermpje.

Helaas gaan de criminelen mee in de digitale vlucht. ,,Sterker nog, ze lopen erin voorop,’’ verzucht de wijkagent. Om hier iets aan te doen heeft bureau Lekpoort een digitale wijkagent aangesteld, een specialist die de reguliere wijkagent in zijn dagelijkse werk bij kan staan.

Van Maanen en Van Jaarsveld maken zich grote zorgen om misbruik van AI (Artificial Intelligence). Criminelen maken audio bestanden met stemmen of laten via een soort van ‘spraakcomputer’ spreken. Hierbij wordt de stem van iemand levensecht nagedaan. Er wordt gewerkt met de stemmen van een familielid dat bij zijn of haar moeder of oma om geld komt vragen.

,,Dit komt levensecht over,’’ zegt Van Maanen. ,,Het ziet er echt overtuigend uit.’’ De moeder of oma reageert op de vraag door (veel) geld over te maken en de crimineel is met de noorderzon vertrokken. Het gebeurt wel, landelijk is dit al voorgekomen. In Nieuwegein is dit nog niet gebeurd, voor zover wij als politie weten, zegt de expert digitale veiligheid, maar dat is een kwestie van tijd.

Laat je niet verrassen

Om deze toekomstige en ook de huidige digitale criminaliteit te beteugelen adviseert de politie vooral één ding. Van Jaarsveld: ,,Wees alert. Laat je niet verrassen door babbeltrucs. Vaak voelen met name senioren zich overvallen door criminelen die een appje sturen namens zoon of dochter met het verzoek geld over te maken. Of ze gaan in op het verzoek van een zogenaamde bank dat er geld moet worden overgemaakt.’’ Dat gebeurt ook namens Justitie, voor een zogenaamde openstaande boete.

,,De slachtoffers voelen een bepaalde urgentie, staan ineens onder druk. Wij zeggen: laat je niet opjagen. Het komt nooit voor dat een bank belt en onmiddellijk geld wil zien. Wees wantrouwig en laat je niet gekmaken. Van Maanen: ,,Gebruik je gezond verstand. Als het verhaal te mooi is om waar te zijn, is dat ook meestal zo. En als je het niet vertrouwt: gebruik met je familieleden een wachtwoord wat alleen jullie kennen.’’

Handel in gegevens

Bij digitale criminaliteit komen de criminelen aan adresgegevens door handel in gegevens, legaal en illegaal. Grote bedrijven worden gehackt en van hun klantgegevens beroofd. Vervolgens verkopen de criminelen de gegevens aan derden. Met deze gegevens in de hand benaderen criminelen de klanten met het verzoek geld over te maken voor een dochter wiens spullen in Parijs zijn gestolen. Bijvoorbeeld. Nu gaat dat nog over de app, in de nabije toekomst kan ook de stem van de dochter gekoppeld worden aan het filmpje, waardoor het nog levensechter wordt. 

Mensen die opgelicht worden in het digitale tijdperk doen niet altijd aangifte, uit schaamte, al adviseert de politie dat wel te doen. Het is moeilijk om bij de echte dader te komen. ,,Senioren zijn vaak goed van vertrouwen. Ze moeten echt wantrouwiger worden,’’ zegt wijkagent Van Jaarsveld.

De straffen op oplichting variëren van geldboetes tot meerdere jaren gevangenisstraf, afhankelijk van wat er buit is gemaakt, bij wie en hoe vaak iemand dit al heeft gedaan. Zijn er wel eens criminelen die spijt betuigen van hun acties? Van Maanen: ,,Die zijn er altijd, maar of ze het menen? Er is gewoon veel geld mee te verdienen. Als ze hun straf hebben uitgezeten pakken ze vaak de draad weer op.’’

De top-4 van digitale trucs

Helpdesk fraude: de oplichter belt met het verzoek geld over te maken naar een bankrekening vanwege een openstaand bedrag of verkeersboete. Meestal gepaard aan het verzoek gegevens te delen met de beller en het ophalen van bankpassen en/of juwelen aan huis.

Fishing: het hengelen naar pincodes en andere gegevens. Via sms, whatsapp en e-mail.

Aan- en verkoopfraude van spullen die wel worden betaald door de afnemer maar nooit worden geleverd. Bijvoorbeeld op Marktplaats of malafide webwinkel.

Vriend in noodfraude: er wordt gebeld of geappt zogenaamd namens zoon of dochter of vriend met het verzoek direct geld over te maken vanwege een noodgeval. Bijvoorbeeld een telefoon die kapot is gegaan op vakantie en/of omdat het familielid op vakantie is bestolen en geld nodig heeft.

Jurgen van Dijk